B.Ed শিক্ষা কোৰ্ছ: এটা বিশদ পৰিচয়: শিক্ষক হৈছে সমাজ গঢ়ি তোলাৰ মূল স্তম্ভ। এজন দক্ষ শিক্ষকে নৱপ্ৰজন্মক সঠিক দিশত আগবঢ়াই নিব পাৰে। ভাৰতত শিক্ষক হ’বলৈ B.Ed (Bachelor of Education) এটা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰফেচনেল ডিগ্ৰী। এই কোৰ্ছটোৱে শিক্ষাৰ্থীসকলক শৈক্ষিক দিশত প্ৰশিক্ষণ দিয়ে যাতে তেওঁলোকে স্কুল-কলেজত শিক্ষকতা কৰিবলৈ সক্ষম হয়। এই লেখাটোত আমি B.Ed কোৰ্ছৰ বিষয়ে সকলো তথ্য ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয়তা, যোগ্যতা, পাঠ্যক্ৰম, চাকৰিৰ সুবিধা আদি বিস্তাৰিতভাৱে আলোচনা কৰিম।
B.Ed Course (Bachelor of Education) কি
B.Ed হৈছে "বেচেলৰ অফ এডুকেশ্যন" (Bachelor of Education)। ই এটা দুবছৰীয়া ডিগ্ৰী স্তৰৰ শিক্ষক প্ৰশিক্ষণ কোৰ্ছ। এই কোৰ্ছটো NCTE (National Council for Teacher Education)য়ে অনুমোদন কৰে। B.Ed কৰিলে মাধ্যমিক (৬ষ্ঠ-১০ম শ্ৰেণী) আৰু উচ্চ মাধ্যমিক (১১-১২শ শ্ৰেণী) স্তৰত শিক্ষক হ’ব পাৰি।
B.Ed Courseৰ Objectives উদ্দেশ্য
- শিক্ষকসকলক পেছাদাৰী প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰা।
- শিক্ষণ পদ্ধতি, ছাত্ৰ-মনোবিজ্ঞান আদিৰ জ্ঞান দিয়া।
- শিক্ষাৰ্থীক ৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰৰ পৰীক্ষা (যেনে CTET, TET)ৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা।
শিক্ষা হৈছে এখন সমাজৰ ভেটি। শিক্ষাৰ জৰিয়তে মানুহে জ্ঞান অৰ্জন কৰে, ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ ঘটায় আৰু সমাজত ইতিবাচক অৱদান আগবঢ়ায়। বি.এড (বachelor of Education) হৈছে এনে এটা শিক্ষামূলক পাঠ্যক্ৰম যিয়ে ভৱিষ্যতৰ শিক্ষকসকলক প্ৰশিক্ষণ দিয়ে। এই কোৰ্চৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে গুণগত শিক্ষক প্ৰস্তুত কৰা, যিসকলে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক সঠিক দিশনিৰ্দেশনা দিব পাৰে। এই লেখনীত আমি বি.এড শিক্ষাৰ বিভিন্ন উদ্দেশ্য সম্পৰ্কে আলোচনা কৰিম।
দক্ষ শিক্ষক গঢ়ি তোলা বি.এড শিক্ষাৰ প্ৰাথমিক উদ্দেশ্য হৈছে দক্ষ আৰু নিপুণ শিক্ষক সৃষ্টি কৰা। এজন শিক্ষকে কেৱল পাঠ্যপুথিৰ জ্ঞানহে নুবুজায়, তেওঁৰ প্ৰশিক্ষণ, শিক্ষণ পদ্ধতি, মনোবিজ্ঞান আদিৰ জ্ঞানও থাকিব লাগে। বি.এডয়ে এনেধৰণৰ দক্ষতা বিকাশত সহায় কৰে।
শিক্ষণ পদ্ধতিৰ জ্ঞান দিয়া প্ৰত্যেক শিক্ষকে বিভিন্ন শৈক্ষিক পদ্ধতিৰ বিষয়ে জ্ঞান লাভ কৰিব লাগে। বি.এড পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীক শিকোৱাৰ বিভিন্ন কৌশল, যেনে—
প্ৰত্যক্ষ পদ্ধতি (Direct Method) প্ৰকল্প পদ্ধতি (Project Method) প্ৰশ্নোত্তৰ পদ্ধতি (Question-Answer Method) আদি শিকোৱা হয়।
শিশু মনোবিজ্ঞানৰ জ্ঞান দিয়া শিশুৰ মনোবিজ্ঞান বুজি পোৱাটো এজন শিক্ষকৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। বি.এড কোৰ্চত শিশুৰ মানসিক বিকাশ, শিকাৰ প্ৰকৃতি, স্মৃতি শক্তি আদি বিষয়সমূহ শিকোৱা হয় যাতে শিক্ষকে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মনস্তত্ত্ব বুজি শিকাব পাৰে।
শিক্ষাৰ সামাজিক দিশৰ প্ৰতি সচেতনতা বৃদ্ধি কৰা শিক্ষা হৈছে সমাজৰ এটা অংগ। বি.এডয়ে ভৱিষ্যতৰ শিক্ষকসকলক শিক্ষা আৰু সমাজৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে সজাগ কৰে। শিক্ষাই কেনেকৈ সমাজৰ উন্নতি সাধন কৰিব পাৰে, শিক্ষাৰ সামাজিক দায়বদ্ধতা আদি বিষয়সমূহ ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। নৈতিক মূল্যবোধৰ বিকাশ সাধন কৰা এজন শিক্ষক হৈছে সমাজৰ এগৰাকী আদৰ্শ ব্যক্তি। সেয়েহে, তেওঁৰ নৈতিক মূল্যবোধ শক্তিশালী হ’ব লাগে। বি.এড শিক্ষাৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীক সততা, ন্যায়পৰায়ণতা, সহানুভূতি আদি গুণৰ বিকাশত গুৰুত্ব দিয়া হয়। শিক্ষাৰ সাতব্যাপীকৰণত অৰিহণা যোগোৱা
বৰ্তমান যুগত শিক্ষা কেৱল চাৰিবেৰৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়। ইয়াক সাতব্যাপীক কৰিবলৈ বি.এড কোৰ্চত ডিজিটেল শিক্ষণ, অনলাইন শিকাৰ সুবিধা, ই-লাৰ্নিং আদিৰ বিষয়েও শিকোৱা হয়।
ব্যৱস্থাপনাৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰা শ্ৰেণীকোঠা এখনৰ পৰিচালনা কৰাটো এটা কঠিন কাম। বি.এডয়ে শিক্ষাৰ্থীক শ্ৰেণী ব্যৱস্থাপনা, সময় ব্যৱস্থাপনা, পাঠ পৰিকল্পনা আদিৰ দক্ষতা শিকায়। গৱেষণামূলক মনোভাৱ গঢ়ি তোলাশিক্ষকসকলে কেৱল পাঠদান কৰিয়েই ক্ষান্ত নহ’ব লাগে, তেওঁলোকে গৱেষণামূলক কামতো অংশগ্ৰহণ কৰিব লাগে। বি.এডয়ে শিক্ষাৰ্থীক শিক্ষামূলক গৱেষণা কৰাৰ প্ৰণালী শিকায়।বহুভাষিক শিক্ষণৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰা
ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে বহুভাষিক দেশত শিক্ষকে বিভিন্ন ভাষাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক শিকাবলগীয়া হয়। বি.এডয়ে বহুভাষিক শিক্ষণৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে।
ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষানীতিৰ প্ৰতি সজাগ কৰাবি.এড পাঠ্যক্ৰমত ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষানীতি (NEP), শিক্ষাৰ অধিকাৰ আইন (RTE) আদিৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়া হয় যাতে শিক্ষাৰ্থীয়ে দেশৰ শিক্ষানীতিৰ প্ৰতি সচেতন হয়।
B.Ed (Bachelor of Education) কৰাৰ বাবে যোগ্যতা eligibility
B.Ed কোৰ্ছত ভৰ্তি হ’বলৈ কিছুমান মৌলিক যোগ্যতাৰ প্ৰয়োজন:
- শৈক্ষিক যোগ্যতা: স্নাতক (Graduation) ডিগ্ৰী লাভ কৰা হ’ব লাগিব যিকোনো শাখাত (কলা, বিজ্ঞান, বাণিজ্য)। ন্যূনতম ৫০% নম্বৰ (SC/STৰ বাবে ৪৫%)। কিছু বিশ্ববিদ্যালয়ে B.Edৰ বাবে বিশেষ এণ্ট্ৰেন্স পৰীক্ষা লয়।
- বয়সৰ সীমা : সাধাৰণতে ২১-৩৫ বছৰৰ ভিতৰত হ’ব লাগে। সংৰক্ষিত শ্ৰেণীৰ বাবে বয়সৰ ছুট দিয়া হয়।
- B.Ed পাঠ্যক্ৰম: B.Ed কোৰ্ছটো চাৰিটা ছেমিষ্টাৰত বিভক্ত (২ বছৰ)। ইয়াক দুটা ভাগত ভগাব পাৰি:
B.Ed কোৰ্চৰ সুবিধা: এগৰাকী সফল শিক্ষক হোৱাৰ পথ শিক্ষা হৈছে সমাজৰ ভেটি, আৰু শিক্ষকসকল হৈছে সেই ভেটি গঢ়ি তোলাৰ মূল স্থপতি। এগৰাকী ভাল শিক্ষক হ’বলৈ B.Ed (বেকেলৰ অৱ এডুকেচন) কোৰ্চ এখন অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ। এই কোৰ্চটোৱে এজন ব্যক্তিক শৈক্ষিক জ্ঞান, দক্ষতা আৰু প্ৰশিক্ষণ প্ৰদান কৰে যাতে তেওঁলোকে শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত এক উজ্জ্বল কেৰিয়াৰ গঢ়িব পাৰে। B.Ed কৰাৰ বহুতো সুবিধা আছে, বিশেষকৈ যিসকল শিক্ষক হোৱাৰ স্বপ্ন দেখা তেওঁলোকৰ বাবে। এই লেখাটোত আমি B.Ed কোৰ্চৰ বিভিন্ন সুবিধা সম্পৰ্কে আলোচনা কৰিম।
পেছাদাৰী শিক্ষক হোৱাৰ সুযোগ B.Ed কোৰ্চৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য হৈছে পেছাদাৰী শিক্ষক প্ৰস্তুত কৰা। এই কোৰ্চটোৱে শিক্ষণ পদ্ধতি, মনোবিজ্ঞান, শিক্ষাৰ দৰ্শন আদি বিষয়ত গভীৰ জ্ঞান দিয়ে। ইয়াৰ জৰিয়তে এজন ব্যক্তিয়ে কেনেকৈ শিক্ষাৰ্থীসকলক সহজ আৰু কাৰ্যকৰীভাৱে শিকাব পাৰে, সেই সম্পৰ্কে প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰে। চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী বিদ্যালয়ত চাকৰিৰ সুবিধাB.Ed ডিগ্ৰীধাৰীসকলক চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী বিদ্যালয়সমূহত অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয়। বিশেষকৈ কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক চৰকাৰে প্ৰায়ে B.Ed পাছ কৰাসকলক TET (শিক্ষক পात্ৰতা পৰীক্ষা) আৰু CTETৰ দ্বাৰা নিযুক্তি দিয়ে। ইয়াৰ উপৰিও, বিভিন্ন বেচৰকাৰী স্কুল, কোচিং ইনষ্টিটিউট আদিয়েও B.Ed ধাৰীসকলক নিযুক্তি দিয়ে।
উচ্চশিক্ষাৰ বাবে দৰজা খোলা B.Ed কৰাৰ পিছত এজন ব্যক্তিয়ে M.Ed (মাষ্টাৰ অৱ এডুকেচন), PhD আদি উচ্চশিক্ষা ল’ব পাৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে তেওঁলোকে বিশ্ববিদ্যালয়ত অধ্যাপক, শিক্ষা সংস্কাৰক বা গৱেষক হিচাপেও কাম কৰিব পাৰে। উচ্চশিক্ষাই কেৰিয়াৰৰ বহুতো নতুন দুৱাৰ খুলি দিয়ে। শিক্ষাৰ নতুন পদ্ধতিৰ সৈতে পৰিচয়
B.Ed কোৰ্চত শিক্ষাৰ্থীক শিকোৱাৰ বিভিন্ন আধুনিক পদ্ধতি, যেন শিশুকেন্দ্ৰিক শিকন (Child-Centered Learning) প্ৰজেক্ট বেছড শিকন (Project-Based Learning) ডিজিটেল এডুকেচন(Digital Education) প্ৰেক্টিকেল টিচিং মেথড (Practical Teaching Methods)
এইবোৰ পদ্ধতিৰ জৰিয়তে শিক্ষকে শ্ৰেণীকোঠাত অধিক আকৰ্ষণীয় আৰু ফলপ্ৰসূভাৱে পাঠদান কৰিব পাৰে।
উন্নত বেতন আৰু সামাজিক মৰ্যাদা শিক্ষকতা এটা সন্মানজনক পেছা, আৰু B.Ed ডিগ্ৰীধাৰীসকলে চৰকাৰী স্কুলত নিযুক্তি পোৱাৰ লগে লগে স্থায়ী চাকৰি, পেচন, উচ্চ বেতন আদিৰ সুবিধা লাভ কৰে। বেচৰকাৰী খণ্ডতো B.Ed পাছ কৰাসকলে ভাল দৰমহা পায়।
নিজৰ জ্ঞান বৃদ্ধি আৰু ব্যক্তিগত বিকাশ B.Ed কোৰ্চটো কেৱল শিক্ষক হ’বলৈহে নহয়, ব্যক্তিগত বিকাশৰ বাবেও অতি উপযোগী। এই কোৰ্চৰ জৰিয়তে এজন ব্যক্তিয়ে—
- স্পষ্টভাৱে চিন্তা কৰিবলৈ শিকে
- যোগাযোগ দক্ষতা(Communication Skills) উন্নত কৰে
- নেতৃত্বৰ গুণ(Leadership Qualities) বিকশিত কৰে
- সমস্যা সমাধানৰ দক্ষতা (Problem-Solving Skills) শিকে
বিভিন্ন স্তৰত শিক্ষকতা কৰাৰ সুবিধা
B.Ed ডিগ্ৰীধাৰীসকলে প্ৰাথমিক, মাধ্যমিক আৰু উচ্চ মাধ্যমিক স্তৰত শিক্ষকতা কৰাৰ সুযোগ পায়। কিছু ক্ষেত্ৰত স্নাতকোত্তৰ স্তৰতো শিক্ষক হ’ব পাৰি। সমাজলৈ অৰিহণা যোগোৱাৰ সুযোগ শিক্ষকসকল সমাজৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ স্তম্ভ। তেওঁলোকে ভৱিষ্যত প্ৰজন্মক গঢ়ি তোলে। B.Ed কৰি এজন ব্যক্তিয়ে সমাজলৈ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাব পাৰে।
স্বনিযুক্তিৰ সুবিধ B.Ed কৰাৰ পিছত এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ কোচিং সেন্টাৰ বা টিউচন ক্লাছ আৰম্ভ কৰিব পাৰে। ই এক লাভজনক ব্যৱসায়িক সুযোগ হ’ব পাৰে। জীৱনজোৰা শিকাৰ মনোবৃত্তি গঠন শিক্ষক হ’বলৈ B.Ed কোৰ্চে এজন ব্যক্তিক সদায় শিকি থকাৰ মনোবৃত্তি দিয়ে। ইয়াক “Lifelong Learning” বুলি কোৱা হয়, যিয়ে ব্যক্তি আৰু সমাজ দুয়োটাকে উন্নত কৰে। B.Ed কোৰ্চ এখন কেৱল ডিগ্ৰী নহয়, ই হৈছে এগৰাকী সুদক্ষ শিক্ষক হোৱাৰ পথ। ইয়াৰ জৰিয়তে ব্যক্তিগত, বৃত্তিগত আৰু আর্থিক উন্নতিৰ লগতে সমাজলৈ অৰিহণা যোগোৱাৰ সুযোগ পোৱা যায়। গতিকে, যদি আপুনি শিক্ষক হোৱাৰ স্বপ্ন দেখা, তেন্তে B.Ed কোৰ্চ আপোনাৰ বাবে এক উত্তম পছন্দ হ’ব পাৰে। শিক্ষক হৈ শিকোৱাৰ সুযোগ লওক, সমাজ গঢ়ি তোলাত ভাগ লওক!
তাত্ত্বিক বিষয়সমূহ
- শিক্ষণ শাস্ত্ৰ (Pedagogy)
- শিশু মনোবিজ্ঞান
- শিক্ষাৰ দৰ্শন
- বিশেষ শিক্ষা (Special Education)
- শিক্ষণ পদ্ধতি আৰু কৌশল
- ব্যৱহাৰিক প্ৰশিক্ষণ
- শিক্ষানুষ্ঠানত ইন্টাৰ্নশ্বিপ (Internship)
- শিক্ষণ সঁজুলিৰ ব্যৱহাৰ
- ছাত্ৰ মূল্যায়ন পদ্ধতি
B.Ed Course কৰাৰ সুবিধা
B.Ed সম্পূৰ্ণ কৰাৰ পিছত বহুতো সুবিধা পোৱা যায়: কৰ্মসংস্থাপনৰ সুবিধা চৰকাৰী স্কুলত শিক্ষক (TET/CTET পাছ কৰিলে)। বেচৰকাৰী স্কুল-কলেজত শিক্ষকতা। শিক্ষা সম্বন্ধীয় প্ৰশাসনিক চাকৰি। উচ্চ শিক্ষাৰ সুবিধা
- M.Ed (Master of Education) কৰিব পাৰি।
- PhD in Education** কৰি গৱেষক হ’ব পাৰি।
- B.Edৰ পিছত NET/JRF দি কলেজত অধ্যাপক হ’ব পাৰি।
অসমৰ কিছুমান উৎকৃষ্ট B.Ed প্ৰতিষ্ঠান:
গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধীনস্থ B.Ed কলেজ ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ B.Ed কেন্দ্ৰ টিহু মহাবিদ্যালয় (Tihu College), নলবাৰী NCTE-অনুমোদিত বেচৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠান B.Ed ডিগ্ৰীধাৰীসকলৰ বাবে বহুতো কেৰিয়াৰ বিকল্প আছে: স্কুল শিক্ষক (ৰাজ্যিক/কেন্দ্ৰীয় চাকৰি)। শিক্ষা উপদেষ্টা** (Education Consultant)। শৈক্ষিক গৱেষণা (Educational Researcher)।
B.Ed Courseসম্পৰ্কে সাধাৰণ প্ৰশ্ন (FAQ)
১. B.Ed আৰু D.El.Edৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
B.Edডিগ্ৰী স্তৰৰ কোৰ্ছ (মাধ্যমিক/উচ্চ মাধ্যমিক শিক্ষকৰ বাবে)।
D.El.Ed ডিপ্লোমা স্তৰৰ কোৰ্ছ (প্ৰাথমিক শিক্ষকৰ বাবে)।
২. B.Ed কৰিবলৈ কিমান খৰচ হয়?
চৰকাৰী কলেজত প্ৰায় ২০,০০০-৫০,০০০ টকা (২ বছৰ)।
বেচৰকাৰী কলেজত ১-২ লাখ টকা লাগিব পাৰে।
৩. B.Ed কৰিলে চৰকাৰী চাকৰি পাম নেকি?
হয়, কিন্তু TET/CTET পাছ কৰিব লাগিব।
৪. B.Edৰ পিছত কি কৰিব পাৰি?
M.Ed কৰিব পাৰি।
NET/JRF দি কলেজত অধ্যাপক হ’ব পাৰি।
৫. B.Edত ভৰ্তি হ’বলৈ প্ৰৱেশ পৰীক্ষা দিব লাগেনে?
কিছু বিশ্ববিদ্যালয়ে এণ্ট্ৰেন্স পৰীক্ষা লয় (যেনে Assam University B.Ed Entrance)।
উপসংহাৰ
B.Ed হৈছে এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষক প্ৰশিক্ষণ কোৰ্ছ যিয়ে শিক্ষাৰ্থীক এক দক্ষ শিক্ষক হিচাপে গঢ়ি তোলে। এই ডিগ্ৰীটোৱে নিশ্চিত কৰে যে ভৱিষ্যতৰ শিক্ষকসকলে আধুনিক শিক্ষণ কৌশল আৰু ছাত্ৰ-মনোবিজ্ঞানৰ সৈতে পৰিচিত হয়। যদি আপুনি শিক্ষক হোৱাৰ স্বপ্ন দেখিছে, তেন্তে B.Ed এটা উত্তম পছন্দ হ’ব পাৰে। শিক্ষক হৈ সমাজ সেৱা কৰাৰ সুযোগ লও B.Edৰ জৰিয়তে আপোনাৰ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰক! বি.এড শিক্ষা হৈছে এনে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পাঠ্যক্ৰম যিয়ে ভৱিষ্যতৰ শিক্ষকসকলক প্ৰশিক্ষিত কৰি তোলে। ইয়াৰ উদ্দেশ্য কেৱল পুথিগত জ্ঞান দিয়াই নহয়, বৰং এজন আদৰ্শ শিক্ষক হিচাপে গঢ়ি তোলা। দক্ষ শিক্ষকৰ জৰিয়তে হে এখন সমাজ আৰু দেশ উন্নত হ’ব পাৰে। সেয়েহে, বি.এড শিক্ষাৰ উদ্দেশ্যসমূহ অতি ব্যাপক আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ।
এইদৰে, বি.এড শিক্ষাই এজন শিক্ষকক কেৱল বিষয়বস্তু শিকোৱাই নহয়, এজন দক্ষ, নৈতিক আৰু সমাজসচেতন নাগৰিক হিচাপেও গঢ়ি তোলে। ইয়াৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ গুণগত মান উন্নত কৰি এখন সুস্থ সমাজ গঠন কৰাত অৰিহণা যোগোৱা হয়।
এই লেখাটোত B.Ed সম্পৰ্কে সকলো মূল তথ্য অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। আশা কৰোঁ আপোনাৰ বাবে ই উপযোগী হ’ব। যদি আপোনাৰ কোনো অতিরিক্ত প্ৰশ্ন থাকে, তেতিয়া মন্তব্য কৰিবলৈ নাপাহৰিব!